Energiearmoede treft vrouwen harder, bredere aanpak nodig

Sinds de sterke stijging van de gasprijzen als gevolg van de oorlog in Oekraïne, staat energiearmoede hoog op de agenda van gemeenten. Maar bij de bestrijding houden zij volgens deskundigen te weinig rekening met het feit dat vrouwen, zeker als zij een migratieachtergrond hebben, harder getroffen worden door energiearmoede.

Genderaspecten

Niet iedereen loopt een even groot risico op energiearmoede. Tess Beukema werkt via het Regionaal Energieloket voor verschillende gemeenten, om burgers te helpen met besparen op hun energierekening. Beukema rondde onlangs aan de Universiteit Utrecht haar afstudeeronderzoek af. Zij onderzocht genderaspecten van energiearmoede in de Utrechtse wijk Kanaleneiland. Volgens Beukema raakt energiearmoede vrouwen harder dan mannen. Vrouwen verdienen vaak minder dan mannen. Daarnaast zijn vrouwen vaker thuis, en zijn ze gevoeliger voor de negatieve gevolgen van lagere temperaturen.

In een voormalige Vogelaarwijk als Kanaleneiland komt daarbij dat bewoners vaak lage inkomens hebben, weinig scholing hebben gehad, en vaak een migratieachtergrond hebben. De discriminatie en beperkte ontwikkelingsmogelijkheden die daarvan het gevolg zijn, vormen de perfecte ‘cocktail’ voor energiearmoede.

Geen specifieke maatregelen

Om energiearmoede tegen te gaan, verzinnen gemeenten allerlei oplossingen. Het zijn vooral algemene maatregelen, zoals subsidies en toeslagen voor mensen met een kleine beurs. Rotterdam stelt 2,5 miljoen euro aan verduurzamingssubsidies beschikbaar voor VvE’s met een lage woningwaarde en een slecht energielabel. Den Haag wijst inwoners op de ‘Ooievaarsregelingen’, met algemene subsidies en toeslagen voor inwoners met een kleine beurs.

Een woordvoerder van het college van Burgemeester en Wethouders van Den Haag laat weten dat de gemeente geen specifieke maatregelen neemt om vrouwen, al dan niet met een migratieachtergrond, te helpen. In de stad komt veel energiearmoede voor en er wonen veel vrouwen met een migratieachtergrond. De gemeente richt zich wel op ‘meertalige communicatie’, door middel van ondertiteling bij filmpjes en vertaalknoppen op de gemeentewebsite. Ook wil de gemeente ‘inwoners actiever en nabijer benaderen’ door middel van een Helpdesk Geldzaken, die samenwerkt met energiecoaches. Volgens de woordvoerder heeft vorig jaar ongeveer 95 procent van de rechthebbenden energietoeslag gekregen.

‘We zien zeker nog ruimte voor verbetering, maar zijn ons bewust van de drempel en zijn bezig met verbeteringen’

Woordvoerder gemeente Utrecht

Ook de gemeente Utrecht heeft volgens een woordvoerder ‘geen specifiek beleid op deze doelgroep’. Wel wil de gemeente ‘zorgen dat we goed aansluiten bij alle diverse doelgroepen die er zijn in de stad’. Daarvoor laat Utrecht folders vertalen naar Arabisch, Turks en Engels, en hanteert de gemeente een ‘sleutelpersonennetwerk’, om mensen die gehinderd worden door wantrouwen of een taalbarrière beter te kunnen bereiken. De gemeente monitort niet of en in hoeverre energiesubsidies en - faciliteiten vrouwen bereiken. ‘We zien zeker nog ruimte voor verbetering, maar zijn ons bewust van de drempel en zijn bezig met verbeteringen’, laat de woordvoerder weten.

Den Haag en Utrecht zijn volgens Beukema niet de enige gemeenten die gendereffecten niet meenemen bij de bestrijding van energiearmoede. Sterker nog: Beukema is nog geen gemeente tegengekomen die dit wél doet.

Probleem onbekend

Hanna Kreuger deed voor 75inQ, een stichting die zich inzet voor gendergelijkheid bij de energietransitie, een afstudeeronderzoek naar de ‘mindsets’ van gemeenteambtenaren als het gaat om gender en energiearmoede. Ambtenaren bleken ‘met verwarring’ te reageren op stellingen die gender of etnische achtergrond in verband brengen met energiearmoede. Sommige ambtenaren in het onderzoek hadden geen idee dat vrouwen en migranten harder geraakt worden door energiearmoede. In de prioriteitenlijst voor de bestrijding van energiearmoede die ambtenaren moesten opstellen voor het onderzoek, kwamen gender en etnische achtergrond vaak onderaan de lijst.

‘Het “genderstukje” van energiearmoede in Nederland heeft ook te maken met dingen die niet gerelateerd zijn aan energie’

Hanna Kreuger

Kreuger vindt dat het aanpakken van energiearmoede, vooral bij vrouwen, een bredere aanpak vereist. ‘Het “genderstukje” van energiearmoede in Nederland heeft ook te maken met dingen die niet gerelateerd zijn aan energie’. Vrouwen verdienen minder, en moeten bijvoorbeeld vaak zorgtaken op zich nemen. Kreuger: ‘Dus als je kijkt naar de bestrijding van energiearmoede, kun je ook kijken naar bijvoorbeeld kinderopvang. Dat is een denkstap die je nooit zal maken als je met het dossier energie bezig bent bij de afdeling duurzaamheid’.

Kreuger bepleit onder andere een ‘breaking-the-silos’-aanpak, waarbij afdelingen binnen een gemeente samenwerken om de achterliggende, bredere oorzaken van energiearmoede aan te pakken. Met het geldbedrag dat hoort bij de scriptieprijs die zij ontving voor haar onderzoek, wil Kreuger een cursus opzetten om gemeenteambtenaren die zich bezighouden met energiearmoede hier meer over te leren.

Gericht op mannen

Ook Anouk Creusen, directeur van 75inQ, vindt een bredere blik op energiearmoede belangrijk, om ervoor te zorgen dat de beschikbare middelen ook bij de mensen die het het hardst nodig hebben terechtkomen. Zij ziet dat gemeenten nu vaak inzetten op ‘een soort one-size-fits-all-aanpak’. Creusen: ‘Het beleid gaat uit van het standaard huishouden. Vaak is dat een man die geletterd is, die subsidies kan aanvragen’. Een man dus, die een eigen inkomen heeft, niet snel kou lijdt en vertrouwen heeft in de overheid. Aan dat laatste, viel zowel Creusen als Beukema op, ontbreekt het vaak bij kwetsbare groepen.

Beukema hoorde van vrouwen die zij sprak vaak dat buren of familieleden slechte ervaringen hadden met energiemaatschappijen of met de gemeente. Dat leidt tot wantrouwen. Ook vertellen sommige mensen die met energiearmoede kampen aan Creusen en Beukema dat de Toeslagenaffaire voor een deuk in hun vertrouwen heeft gezorgd. Volgens Creusen kan het voor sommige vrouwen ingewikkeld zijn om energiecoaches van de gemeente binnen te laten als zij voor de deur staan, want ‘wie weet wat hij komt doen’. Wat daarbij volgens Creusen niet helpt, is dat energiecoaches vaak ‘mannelijke, gepensioneerde ingenieurs’ zijn. ‘Die spreken echt een andere taal’ – niet alleen figuurlijk, maar soms ook letterlijk. Creusen: ‘Zonder deze mensen kunnen we niet en er is zeker niks mis met hun -vaak vrijwillige - inzet, maar het is voor gemeenteambtenaren wel belangrijk om te beseffen dat je een belangrijk deel van de groep in armoede misschien niet zult bereiken met deze aanpak.’

‘Armoede los je niet op door tochtstrips te plakken, armoede wordt opgelost als mensen bestaanszekerheid hebben’

Anouk Creusen

Creusen vindt het daarom belangrijk dat gemeenten inzetten op diversiteit. Als voorbeeld wijst zij op de Rotterdamse sociale onderneming WijkEnergieWerkt. Die leidt mensen uit wijken waar veel energiearmoede voorkomt op om hun buurtgenoten te helpen met besparen op energie. Het bieden van een baan in de buurt is volgens haar juist voor vrouwen die ook zorgtaken hebben, een belangrijke stap in de goede richting. Creusen: ‘Armoede los je niet op door tochtstrips te plakken, armoede wordt opgelost als mensen bestaanszekerheid hebben’. De energietransitie biedt daarvoor volgens Creusen ook kansen, omdat ‘het tochtvrij en energiezuiniger maken van de vele woningen met een laag energielabel’ voor ‘goede en groene banen’ kan zorgen. ‘De energietransitie raakt ons allemaal, daarom blijft het belangrijk om goed te kijken naar de omstandigheden en behoeften van de mensen waar het over gaat.’