‘Politiek is niet mijn ding'

Oebele Brouwer was 28 jaar officier van justitie en werd op zijn 59ste burgemeester van Achtkarspelen. De partijloze Brouwer leidt in Friesland de strijd tegen ondermijnende criminaliteit. De geknipte man om de formerende Friese partijen bijelkaar te brengen. Dat liep anders.

Als burgemeester Oebele Brouwer van Achtkarspelen op 20 juni in alle vroegte over de Skieppedrifte naar het gemeentehuis in Buitenpost fietst, is hij een tevreden mens. Met hem als formateur aan het roer hebben BBB, CDA, ChristenUnie en PvdA de avond ervoor een Fries coalitieakkoord gesloten. Feestelijke selfies, omhelzingen. Dan belt PvdA-aanvoerder in het provinciehuis Edou Hamstra.

Brouwer (63) blikt terug: ‘“We trekken de stekker eruit.” Dat waren haar eerste woorden. Het was dat ik stond, want anders was ik van mijn fiets gevallen. “We stoppen de onderhandelingen.” Ze zou de anderen nog een appje sturen. Zo ga je toch niet met elkaar om? Ik zei: “We hebben gisteravond toch een akkoord gesloten? En dat hebben we gevierd.” Een akkoord is bij mij een akkoord en kom niet aan met ‘er stond nog geen handtekening onder’. Als dat politiek is, dan heb ik niets met politiek.’

Nou ja, Brouwer was ook nooit politiek actief geweest toen hij burgemeester werd van Achtkarspelen (28.000 inwoners). Hij was ook nadrukkelijk partijloos. ‘Ik snap hoe de politiek werkt, maar het is niet mijn ding. Ik zag het in de vorige raad wel. Waarom doen jullie dat nou? “Ja, zij hebben ons ook eens een kunstje geflikt.” Dat staat zo ver van mij, en trouwens, zo behoort politiek ook niet te gaan.’

Brouwer kwam van het Openbaar Ministerie; daar is politiek toch ook dagelijkse kost? ‘Ik streed altijd met open vizier’, reageert Brouwer. ‘Ik eiste als officier altijd wat ik als rechter zou hebben opgelegd; ik heb nooit overboden. Als officier van justitie heb ik ook nooit meegedaan aan bieden en overbieden. Nee, ik ben niet van het handjeklap.'

Die wond is nog steeds niet geheeld, gek hè?

Misschien was het formeren van een Friese coalitie gewoon niet zijn ding? Brouwer: ‘Juist wel. Mijn kracht is mensen bij elkaar brengen. Ik heb tegen de partijen gezegd: “Ik heb geen verstand van jaarrekeningen, maar ik kan wel iets doen met een team. Hoe gaan jullie met elkaar om? Houden we het tempo er wel in?” En het ging hartstikke goed.’ Tot-ie dus op de Skieppedrifte werd gebeld. Brouwer: ‘Die wond is nog steeds niet geheeld. Gek, hè? Ik was eerder deze maand bij het afscheid van de vorige gedeputeerden in het provinciehuis. Ik liep daar rond en ik dacht: ik hoor hier niet thuis. Na een uur ben ik vertrokken.”

Nooit overkomen

Een dag eerder had de nieuwe formateur, SGP-Kamerlid Chris Stoffer, gemeld dat BBB, CDA, ChristenUnie én de Fryske Nasjonale Partij (FNP) een coalitieakkoord hadden bereikt. Oebele Brouwer: ‘Nu zegt iedereen: “Oebele, zonder jou was er nooit zo snel een coalitie gekomen met de FNP”, maar het idee dat ik zó te pakken ben genomen, dat doet wat met mij. Dat is mij als officier van justitie nooit overkomen.’

Oebele Brouwer was 28 jaar officier van justitie. En dan bedenk je je op je 58ste dat je burgemeester wil worden. Wat is er dan in je gevaren? Oebele Brouwer: ‘De laatste vijf jaar werkte ik bij het Landelijk Parket. Je kunt het als officier niet mooier krijgen – motorclubs, terreuronderzoeken, MH17.

Veel naar het buitenland voor onderzoek. Maar we woonden wél in Friesland. Om kwart voor zes stond ik op het station van Steenwijk. Wat was ik aan het doen? Ik zou rechter worden in Leeuwarden, totdat ik werd gewezen op de burgemeestersvacature in Achtkarspelen. Ik dacht: verrek, nooit bij stilgestaan, maar het past wel bij mij. Ik treed graag op de voorgrond, ik ben ook wel wat ijdel, ik verbind. Ik zei het bij mijn afscheid bij het OM: er zit een podiumdier in mij.

Na mijn sollicitatie ging het snel. Na het eerste gesprek met de vertrouwenscommissie voelde ik: dit wordt 'm. Het tweede gesprek ging niet door en het assessment werd geschrapt. Twee maanden later belden ze.’

Zomerbaantjes

Kort voor zijn installatie in februari 2019 staat Brouwer in De Telegraaf. Geportretteerd voor het oude deel van het gemeentehuis in Buitenpost, toga om de arm. ‘Crimefighter vindt rust in het Fryske lân’, staat erboven. Brouwer: ‘Ik heb me kwaad gemaakt over die kop. Ik was geen crimefighter, maar een magistraat bij het Openbaar Ministerie. Ik ben als burgemeester ook geen sheriff. Geef mij maar de rol van burgervader. Een prachtige en waadevolle rol, die mij goed ligt. Ik doe ook zó graag zomerbaantjes in de gemeente. En vindt rust? Kom op man, ik werk me het schompes. ‘Skipper fan Achtkarspelen’, dat was mooi geweest, of: ‘Magistraat vindt balans in Achtkarspelen’. Ik blies mijzelf op bij het OM. Dan kwam ik terug uit Colombia en dan dacht ik: dat hou ik niet vol.

Dat heb ik niet in Achtkarspelen, hoewel het vak van burgemeester wel heel complex en veeleisend is. Je bent het altijd. Ik fiets in 35 minuten naar het gemeentehuis. Dat duurt steeds langer. Vroeger kende niemand mij, nu wel. Op weg naar Buitenpost fiets ik door Kootsertille en Drogeham. “No’t ik dy sjoch, mei ik dy wat freegje?” Met zo’n lange staat van dienst bij het OM, is het niet verwonderlijk dat de wereld buiten Achtkarspelen ook aast op haar burgemeester. Vorig jaar werd Brouwer, samen met collega Marga Waanders in Waadhoeke, ‘bestuurlijk aanjager’ van het programma Friese Norm, waarbij de Friese gemeenten, de provincie en het waterschap gezamenlijk hun pijlen richten op de georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit.

Ze moeten mij niet vragen om iets te doen met cijfers

Burgemeester Brouwer: ‘Ze moeten mij niet vragen om iets te doen met cijfers. Of ik val in slaap of ik snap het niet. Maar veiligheid en openbare orde ... tja, dat is mijn ding. Ik heb bij het OM veel ondermijningsonderzoeken gedraaid, en die concentreerden zich vooral op West-Brabant. Maar je ziet het schuiven. Juist omdat in Brabant intensief wordt gecontroleerd, gaan drugscriminelen naar het oosten en noorden. Anderhalf jaar geleden heb ik een loods in Kootstertille laten sluiten. Drie Mexicanen waren daar bezig met de productie van synthetische drugs. Hennepplantages heb je vooral in de woonwijken, criminele organisaties zoeken hun heil in het buitengebied. En alles is hier buitengebied, hè?’

Zelfmoorden

Niet alleen Friesland maakt graag gebruik van de expertise van de burgemeester van Achtkarspelen, ook Den Haag heeft hem in het vizier. Brouwer is daar niet afkerig van. ‘Het burgemeesterschap is ontzettend breed en leuk, maar ik merkte dat ik af en toe inhoudelijke uitdaging miste. Bij het OM was het op hoog intellectueel niveau snel en alert schakelen. Boem, zo doen we het. Dat doe je als burgemeester ook wel, maar niet dagelijks. Toen ik 2,5 jaar geleden werd gevraagd om zelfmoorden bij de politie te onderzoeken, zei ik ook om die reden ja. En omdat het betekenisvol onderzoek was. Ik was lang genoeg weg bij het OM om onafhankelijk te zijn, maar niet zo lang dat mijn kennis en ervaring irrelevant waren geworden.’

Brouwer schreef, met een eigen team van experts, in 2021, 2022 en 2023 spraakmakende rapporten over drie zelfmoorden bij de specialistische politieoperaties van de Landelijke Eenheid in Driebergen. Na de publicatie van het laatste onderzoeksrapport schreef korpschef Henk van Essen: ‘De conclusie dat we het gewoon niet goed hebben gedaan, is onontkoombaar. Dat spijt ons. Wat in het verleden is misgegaan, kunnen we niet meer herstellen. Wel zullen we alles in het werk stellen om te voorkomen dat zich in de toekomst vergelijkbare menselijke drama’s kunnen voordoen.’ Op aanraden van de commissie-Brouwer laat de politie nu altijd onafhankelijk onderzoek doen naar zelfmoorden waarbij mogelijk een relatie bestaat met het werk.

Leiderschap

Dat de politie zo welgezind heeft gereageerd, komt volgens Brouwer niet alleen omdat de conclusies over de structurele problemen in de politieorganisatie en binnen het leiderschap evident waren, maar ook omdat de politie in de rapporten niet wordt neergesabeld. ‘Bij elk rapport kromp Van Essen, maar we hebben hem wel met liefde geslagen’, zegt hij.

‘De rapporten waren hard, maar met de bedoeling om de politie te verbeteren, niet om haar af te branden.’ Niet alleen de politie heeft wat aan de rapporten gehad. Brouwer: ‘We hebben de nabestaanden weer binnenboord gekregen. Ze waren zó anti-politie geworden. De politie had de deur dichtgeslagen, het was niet hun probleem. Ik ben bij iedereen thuis geweest. De nabestaanden voelden zich eindelijk gehoord. Tijdens het debat van de vaste Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid over het laatste rapport begin deze maand, kreeg ik een hug van een stiefvader. Dan weet je waarvoor je het doet.’ Onderzoekswerk is een belangrijke bijbaan, maar een andere bijbaan is echt belangrijker: jurylid bij het skûtsjesilen. De start van de kampioenschappen skûtsjesilen is op 4 augustus in Grou en de finish is op 18 augustus in Sneek.

‘Mijn geboorteplaats’, lacht Brouwer. ‘Daar leer je al zeilen voor je geboorte. Ik ben van jongs af aan gefascineerd door het zeilen op originele platbodems. Ik ben in Heeg zeilinstructeur op de tjotter geweest. Zo ben ik in de wereld van de skûtsjes gerold. Ik was bemanningslid en we hebben in Eastermar een skûtsje in de vaart gekregen. Een jaar of zeven geleden ben ik gevraagd of ik in de jury van het skûtsjesilen wilde. Dan ga je twee weken lang met alle wedstrijden mee. Bij een conflict ben je een arbiter, toch een beetje de rechter. Ik was daar niet de officier van justitie, en nu ben ik niet de burgemeester. Dat interesseert de mensen geen zak. Ik ben Oebele, die wat van skûtsjesilen weet.’

Skûtsjesilen

Oebele gebruikt het skûtsjesilen graag als metafoor voor zijn formatiepoging. Brouwer: ‘Een groot skûtsje is twintig meter lang. Je hebt vijftien man nodig om het schip te laten varen. Iedereen denkt: de schipper bepaalt de koers. Vergeet het. De een bedient het grootzeil, de ander zit aan de fok. Zij bepalen de koers. Als de schipper zegt: we gaan naar stuurboord, en de fok wordt strak gehouden, dan gaat het hele schip overdwars.

Ik heb de partijen tijdens de formatie gezegd: “Verwacht niet dat ik als formateur aan het roer zit. Júllie staan aan het roer. Jullie zitten aan het grootzeil en jullie zitten aan de fok. Jullie bepalen de koers en de snelheid. Ik loop over het dek en ik praat jullie naar de finish toe. Ik verbind jullie met elkaar.” Dat is wat ik altijd doe. Daarom was ik ook zo chagrijnig op de Skieppedrifte. De persoon aan de fok sprong in het water. Mijn skûtsje haalde de finish niet.’